TOOL VOOR BELEVINGSKWALITEIT

We lezen overal op het woord ‘beleving’ maar de uitleg ontbreekt vooral.

De belevingskwaliteit is dan vaak ook niet geslaagd.

Bij URBES gebruiken we het woord beleving alleen maar als we voldoende nagedacht hebben om die belevingskwaliteit te kunnen realiseren.

Naar mijn mening is ‘beleving’ geslaagd als je rond gebouwen en in die gebouwen wandelt en nooit het beeld meer vergeet. Het gaat niet over welke architect of aannemer het gebouwd heeft maar over het juiste gevoel over de ganse lijn die juist moet zitten.

Hoe legt een opdrachtgever uit welke belevingskwaliteit hij wenst? 

Hoe krijgt een architect er vat op en communiceert hij hierover met andere partijen zodat iedereen van elkaar begrijpt wat men bedoelt? 

Iris De Bakker vond een oplossing door te focussen op de werking van twaalf zintuigen. Het betreft een wetenschappelijk onderbouwde methode, waarmee zij architecten adviseert bij het bereiken van de gewenste belevingskwaliteit.

De belevingskwaliteit lijkt een weerbarstig begrip te zijn: wanneer heeft beleving daadwerkelijk kwaliteit en zijn we het daar met elkaar over eens? Als we een ruimte binnen gaan, hebben we binnen twee seconden een gevoel. De plek voelt goed, ongezellig of bijvoorbeeld kil. Het gevoel is heel duidelijk. Als we echter na die twee seconden onze ogen sluiten en proberen vast te stellen wat we exact in die ruimte gezien hebben, blijkt dat we dat vaak niet of in zeer beperkte mate weten. Omdat we ons niet bewust zijn wat we feitelijk hebben gezien en wat we feitelijk hebben ervaren, is het leggen van de link tussen het gevoel en de oorzaak een lastige opgave.

Zo blijven in restaurants bepaalde plekken vaak leeg of worden in zorginstellingen bepaalde ‘gezellige’ zitjes nooit gebruikt. Het is daarbij echter moeilijk te duiden waardoor dat precies komt. De link tussen oorzaak en gevolg (het gevoel) is niet eenvoudig te leggen. 

Dit komt onder andere omdat ‘beleven’ te maken heeft met de totaliteit. Als we een ruimte binnen komen, ervaren we niet alleen een gekleurde wand, een verlichtingsarmatuur of het stucwerk, maar we beleven de totaliteit bestaande uit alle verschillende bouwdelen en kenmerken, inclusief de interacties daartussen. 

De belevingskwaliteit is mede daardoor een lastig te definiëren begrip. Dit is een probleem onder andere tijdens gesprekken met opdrachtgevers en andere partijen, maar ook bij het vastleggen van de belevingskwaliteit in documenten als een Programma van Eisen of het Voorlopig en Definitief Ontwerp. 

Om vat te krijgen op de totaliteit van beleven, is het zinvol vast te stellen hoe mensen exact de omgeving ervaren. De zintuigen vormen het intermediair tussen mens en omgeving en gedegen kennis over de werking van het sensorisch informatiesysteem blijkt de voorwaarde te zijn voor het kunnen kwalificeren en kwantificeren van de belevingskwaliteit.

Zintuigen

De tool om te kunnen sturen op belevingskwaliteit die Iris Bakker tijdens haar promotieonderzoek aan de TU Delft heeft ontwikkeld, is gebaseerd op de werking van twaalf zintuigen. 

Over het algemeen kennen mensen de vijf zintuigen zoals Aristoteles deze heeft benoemd (voelen, horen, zien, proeven en ruiken), maar intussen zijn er twaalf zintuigen vastgesteld die aantoonbaar informatie geven over onze lichamelijke conditie, gevoelens en cognities. 

Zo vertelt onze evenwichtszin of ons lichaam in balans is. Het warmtezintuig geeft informatie welke temperatuur we om ons heen voelen en het symboolzintuig helpt ons de betekenis te begrijpen van gebouwen, ruimtes en elementen. Mensenleren bijvoorbeeld begrijpen wat de betekenis is van een Mariabeeld ineen kerk of wat een schoolbord betekent in een klaslokaal. Dankzij het symboolzintuig begrijpen mensen wat de omgeving bedoelt en welke betekenis deze heeft, zodat mensen daardoor beter ervaren waar ze zich bevinden en wat er van hen wordt verwacht. Dit draagt bij aan gevoelens van psychologische veiligheid. De twaalf zintuigen bieden met alle sensorische informatie inzicht in de totaalervaring: wat ervaren we lichamelijk, hoe ervaren we de gevoelens en op welke wijze worden we beïnvloed door ons denken. 

Juist in het kennis- en informatietijdperk waarin we leven, heeft de manier van denken een grote invloed hoe we omgevingen ervaren. Zo hebben we heel snel een mening over de omgeving, wat onmiddellijk effect heeft op onze beleving. Om deze reden ervaren we een knalroze wand in een meisjeskamer heel anders dan diezelfde knalroze wand als we horen dat het een jongenskamer is. We hebben namelijk geleerd dat in onze cultuur een link bestaat tussen roze en meisjes (wat overigens drie eeuwen geleden niet het geval was, toen jongetjes en mannen vaak roze broeken droegen).

Sensorische informatie

Alle sensorische informatie die de basis vormt van de totale belevingskwaliteit is in de tool vertaald aan de hand van een beoordelingslijst met een aantal zorgvuldig geselecteerde adjectieven die:
• met elkaar de totale omgeving benoemen. De lijst van adjectieven is zo opgebouwd dat alle informatie die de zintuigen geven, kan worden vastgesteld;
• objectief zijn en puur de omgeving beschrijven en niet de ervaring van de waarnemer. Zo is het verwarrend om adjectieven te gebruiken als‘ gelukkig’ of ‘vrolijk’. De waarnemer kan ‘gelukkig’ of ‘vrolijk’ zijn, maar‘ gelukkig’ stucwerk of ‘vrolijke’ verf bestaan niet;
• een link leggen met elementen en kenmerken van de omgeving. Op deze manier geeft de tool handvatten om de belevingskwaliteit te benoemen, te communiceren met anderen, vast te stellen wat mensenexact bedoelen en – bij bestaande bouw – inzicht te geven in de oorzaken waardoor een bepaalde beleving ontstaat.

De tool is toepasbaar voor bestaande bouw en nieuwbouw. 

Bij bestaande bouw geeft de tool inzicht in de aanwezige belevingskwaliteit en kunnenpartijen systematisch met elkaar bespreken wat in het kader van een hogere belevingskwaliteit zou moeten worden veranderd. 

Bij nieuwbouw biedt de beoordelingslijst een handvat om alle facetten van de gewenste belevingskwaliteit te bespreken zodat een volledig en eenduidig beeld hiervan ontstaat. De manier van bespreken is zodanig dat elke invalshoekgenuanceerd kan worden bezien. Het is zinvol dit methodisch te doen om niet te vervallen in begrippen als ‘prettig’, ‘leuk’ of ‘goed’ die niet preciseren wat feitelijk wordt bedoeld. Dankzij element- en kenmerkgerichte databases (onder andere gericht op kleur, ruimte verhoudingen, licht e.d.) die sinds de start van het onderzoek zijn opgebouwd, kunnen